گلیم نوعی فرش بدون پرز است که با درگیری تاروپود به یکدیگر ایجاد میشود . معمولا تار آن پنبه و پشم وگاهی نخ ابریشم و پود آن از نخهای پشمی و کرک و ابریشم به صورت رنگی استفاده می شود . این فرش در زبان فارسی نامهای مختلفی دارد. گلیم در افغانستان - گیلیم در اوکراین -بداس در قفقاز - لیاط در سوریه و لبنان - چیلیم در رومانی و همچنین کیلیم در ترکیه و لهستان و مجارستان و عربستان از جمله نامهای متفاوت أن است .
تاریخچة گلیم بافی
انسان از زمان های کهن از پوست حیواناتی که شکار می کرده به منظور پوشش و محافظ بدن در مقابل تغییرات جوی و نیز به عنوان زیر انداز استفاده می کرده و به تدریج با رواج دامداری و ریسیدن پشم، بافتن در میان قبایل ابتدائی رواج یافت و جزو اولین هنرها و صنایع قبیله ای به شمار آمد.
هر چند به روشنی مشخص نیست که نخستین بار در کجا و توسط چه قوم و قبیله ای بافت پارچه های اولیه که همزمان با شروع بافت گلیم بوده صورت گرفته اما بر اساس کاوش های باستان شناسی شواهدی از بافندگی در میان ساکنان فلات ایران و سرزمین های همجوار به دست آمده.از جمله در غارهای جنوب شرقی دریای مازندران ( غار کمربند و هوتو در نزدیکی بهشهر ) آثاری پیدا شده که پرورش گوسفند و بز و ریسیدن پشم و موی آنها را به دست مردمان این منطقه در 8000 سال پیش به اثبات می رساند.
همچنین تکه پارچه ای 8000 ساله بافته از موی بز در کرانه های دریای مازندران و پارچة کتانی 6000 ساله ای هم از شوش به دست آمد.
با همة این ارزیابی ها نمی توان تاریخ دقیق برای گلیم ارائه کرد. قدیمی ترین فرش کشف شده دنیا به نام پازیریک متعلق به 350-500 ق م می باشد.
گلیم بافی مقدمه ای برای بافت فرش بوده است. تاریخ آغاز قالی بافی را به 1500-2000 ق م تخمین زده اند می توان گفت تاریخ آغاز گلیم بافی حدود 3000 تا 5000 ق م بوده است.
دستگاه های بافت گلیم
به طور کلی دستگاه های بافت چهار نوع می باشند:
الف- گلیم ساده باف
دستگاه گلیم ساده باف از یک کجو و چوب کمکی تشکیل شده و گلیم به طور یکنواخت روی آن بافته می شود.پشت و روی این نوع گلیم یکسان بوده و هر دو روی آن قابل استفاده است.
ب-گلیم چرخی باف
دستگاه گلیم چرخی باف دارای چهار کجو است. هر کجو به وسیلة کمان هایی جا به جا می شود.در این نوع بافت پود از لا به لای تمام تارها رد می شود . بافت به صورت یکسانی پیش می رود.در پشت گلیم پودهای اضافی روی هم قرار می گیرند و به این علت حاصل کار، گلیمی محکم و ضخیم با پشت و روی متفاوت خواهد بود که فقط یک روی آن قابل استفاده است
ج- جاجیم باف
دستگاه بافت جاجیم دارای چهار کجو و چند کمان است. تفاوت اساسی بین جاجیم و سایر انواع گلیم، رنگی بودن تارهای آن است که مثل پود در ظهور نقش ها مؤثرند.پشت و روی جاجیم همانند گلیم ساده بافت یکسان است.
د- گلیم سوزنی ( سوماک )
دستگاه گلیم سوزنی دارای یک کجو است و به طور کلی از نظر ظاهر به دستگاه بافت گلیم ساده شباهت دارد.در این بافت پودهای اضافی در پشت گلیم به صورت آزاد باقی می ماند.بافت این نوع گلیم در میان عشایر بسیار معمول است . اغلب برای تزئین مورد استفاده قرار می گیرد.
قبل از خرید صنایع دستی گلیم دستباف بهتر است با انواع بافت آن آشنا باشید.
انواع بافت های گلیمی ایران
شیریکی پیچ ( شیرکی پیچ ):
شیریکی پیچ نامی است که بافندگان عشایر و روستایی کرمان به آن داده اند.ظاهری شبیه قالی دارد و همانند قالی با گره بافته می شود و بر خلاف دیگر انواع گلیم که پود باعث تکمیل و نمایاندن نقوش آن می شود، پود تنها باعث اتصال تارها به یکدیگر و در پشت گوشت ( پرز ) گلیم مخفی است و قابل رؤیت نیست.نقوش به وسیلة گره ای که بر روی تار زده می شود به وجود می آیند.گره زدن در شیریکی پیچ دو نوع است. گره متن، که با کمک آن نخ رنگی از روی دو تار می گذرد و به پشت برگردانده می شود و از زیر رشتة اصلی رویی عبور و ایجاد گره می کند.دومین گره، گرة آبدوزی است.در این گره، پود رنگی دو بار روی دو تار قرار می گیرد و خط پهن تری ایجاد می کند.پس از اتمام عملیات گره زنی در هر ردیف پود گذاری انجام و بین پود و گره ها درگیری ایجاد می شود.این عمل به وسیلة شانه یا دفتین صورت می گیرد.
نقوش شیریکی پیچ از محدودة هندسی بالاتر می رود و گاه توازن و هماهنگی را از ترکیب نقوش غیر متقارن به دست می آورد. نقش بوته جقه در میان نقوش شیریکی پیچ دیده می شود که دو گل گرد در میان آنها تعبیه شده که نسبت به یکدیگر متقارن اند.حاشیه ها اغلب زنجیره ای و مرکب از یک شکل هندسی مکررند که بین دو خط موازی قرار می گیرند.این حاشیه ها را حاشیه های چرخی می نامند.گل متن کشمیری است که سراسر متن را با تکرار خود پر می کند.نقوش دیگری که در بافت این محصول رواج دارند عبارتند از: قارا، گل شاه عباسی، گل کرمانی و جفت گل. رنگ های انتخابی بافندگان شیریکی پیچ معمولاً رنگ های تیره است.یک نوع حاشیة دیگر، حاشیة وکیلی است که در گل های گرد وسط دایره های کوچک درون گل معمولاً به رنگ قرمز و زمینة آن به رنگ سبز است.
وَرنی:
ورنی گلیمی فرش نما است که بدون نقشه و به شکل ذهنی توسط زنان و دختران دشت مغان و عشایر حومة اهر، ارسباران و مشکین شهر ( در استان آذربایجان شرقی ) تولید می شود.تولید ورنی عموماً در نقاط قشلاقی انجام می گیرد و نقوشی که بر روی آن نقش می بندد نشانگر محیط زیست و انعکاس آن در اذهان زنان و دختران عشایر است.بیشتر نقوش از اشکال حیوانات و وحوش منطقه تأثیر گرفته و نقوش عمدة حیوانات عبارتند از گوزن، آهو، گرگ، سگ گله، بوقلمون، مرغ و خروس، گربه، مار، عقاب، گوسفند، ببر، شتر، روباه، شغال، طاووس و پرندگان محل که به صورت سادة هندسی بافته می شوند.
رنگ های ورنی، زمینه ای لاکی، سرمه ای، کرم، سفید، پیازی و آبی روشن با نقوش حیوانات در وسط و حاشیه ای حداکثر به عرض 20 سانتی متر در طرفین دارند.
گلیمچه:
نوع دیگری از گلیم های ایرانی است که در بیجار و روستاهای اطراف سنندج با استفاده از شیوة بافت و مواد اولیة دیگر انواع گلیم تهیه می شود. تفاوت آن با گلیم های معمولی کوچک بودن آن است و نقوش آن نیز متنوع تر از گلیم است چنانچه گلیم های کردستان اکثراً دارای اشکال ساده و نقوش آن بیشتر به صورت خطوط افقی است در حالی که گلیمچه های کردستان غالباً دارای نقوش متنوع هستند.
در روستاهایی از بخش های ساری نوعی گلیمچه با تار پنبه ای و پود پشمی در ابعاد 70 × 110 سانتی متر بافته می شود در سال های اخیر متقاضیان زیادی دارد ( گلیمچة متکازین ).
زیلو:
در اغلب مناطق روستایی با نخ پنبه ای بافته می شود و بیشتر به عنوان زیرانداز تابستانی مورد استفاده قرار می گیرد.در بیشتر نقاط، زیلو با دستگاه های بافندگی بافته می شود، ولی در مناطق روستایی شهرهای تهران ، ساوه، کاشان و یزد به شیوة بافت گلیم بافته می شود.ظاهری زمخت دارد و از نظر تنوع رنگ و نقش قابل مقایسه با دیگر انواع گلیم نیست. عمده ترین مادة اولیة زیلو بافی را نخ پنبه ای تابیده شده تشکیل می دهد و معمولاً 6 تا 8 نخ یک لا در کنار یکدیگر قرار می گیرند و تابیده می شوند و به مصرف پود می رسند.
پِلاس یا پالاس:
ظاهری شبیه گلیم درشت بافت دارد و در برخی مناطق از جمله یزد تولید می شود.تار و پود آن از پنبه است و در اندازة 250×350 سانتی متر بافته می شود.
مَسنَد:
در روستاهای بخش نمین شهرستان اردبیل نوعی گلیم با ابعاد کوچک (100×150 سانتی متر ) بافته می شود که مسند نام دارد و سابقة بافت آن در این محل به 50 سال می رسد. مسند دارای طرح های محلی بوده و از ظرافت و زیبایی خاصی برخوردار است.
جُل:
در جل نقوش به صورت سوزن دوزی است که پس از اتمام بافت زمینه ای ساده بر روی آن دوخته می شود. این نوع بافت ها از یک طرف قابل استفاده اند و پشت و رو دارند.جل برای پوشاندن چهار پایان عرق کرده استفاده می شود.
سجاده:
فقط برای نمازگزاری بافته می شود و نقشی نزدیک به نقش محرابی قالی دارد و به دلیل کوچکی و سبکی حجم آن نمازگزار می تواند آن را با خود حمل کند.
چیق:
در بیشتر ایلها برای دیوار چادر با قسمت کردن چادرها به کار برده می شود. چیق ها پشت و رو ندارند و از هر دو طرف همان زیبایی را دارند.نقوش خاص چیق ها به دلیل واحد درشت بافت که در چیق یک نی است همان نقوش سنتی گلیم هاست که بنا به روش بافت تغییر کرده است.
کوچه:
نوعی زیر انداز به معنی نمد سفید یا خاکستری رنگ است که برای پوشاندن دیوار چادرها از آن استفاده می شود.
اِنسی:
قالیچة خاصی که اثاثیه را با آن می بندند.
.JPG)
مَفرش:
مفرش نیز برای بستن اسباب خانه از قبیل رخت خواب و سایر ضروریات زندگی و مسافرت مورد استفاده است و اکنون فقط در ایل هایی که هنوز به زندگی کوچ نشینی خود ادامه می دهند وجود دارد.
جَوال:
کیسه های بزرگ و (توبره) یا توربا است. این کیسه ها را چادر نشینان به دیوار می آویزند.جوال به نوعی انبار آذوقه است.
خورجین:
بافته هایی است که چادر نشینان همراه خود دارند.
- ۰ ۰
- ۰ نظر