صنایع دستی گیلان

حصیر بافی

_{عکاس: نامشخص}

حصیر بافی یکی از صنایع دستی رایج در استان گیلان است و در اکثر شهرهای این استان به‌خصوص در مناطق بندرانزلی، خمام، جفرود، غازیان، گلشن و روستاهای اطراف آن‌ها دیده می‌شود. ماده اولیه این هنر زیبا لی یا سوف است؛ گیاهی که به‌صورت خودرو اطراف مرداب‌ها یا آبگیرهای کوچک رشد می‌کند و بافتن آن در فصول غیر کشاورزی جایگزین مناسبی برای کشاورزان و زمین‌داران روستایی به شمار می‌آید. از محصولات حصیربافی می‌توان به انواع سبد میوه و نان، زیرانداز، آبکش، زیرداغی، سفره حصیری، کلاه حصیری، بادبزن حصیری، زنبیل، گهواره بچه حصیری و غیره اشاره کرد؛ محصولاتی که بیشتر به دست زنان این خطه بافته می‌شوند.

بامبو بافی

_{عکاس: نامشخص}

بامبو بافی یکی از صنایع دستی قدیمی در استان گیلان است که قدمت آن با کشت چای در این منطقه برابری می‌کند. بامبو یا نی خیزران مانند سوف، بیشتر در اطراف آبگیرها و تالاب‌ها می‌روید و مرکز اصلی تولید آن در لاهیجان و به‌خصوص روستای لیالستان است. بامبو از سوف منعطف‌تر است و به همین دلیل می‌توان محصولات متنوع‌تر و ظریف‌تری با آن تولید کرد.

مروار بافی

مروار بافی یکی از صنایع دستی جدید استان گیلان است که به‌تازگی در شهرهای این استان رایج شده است. ماده اولیه مروار بافی نوعی چوب ترکه است که از خارج از گیلان (از تهران به‌خصوص منطقه سولقان و از ملایر) تهیه می‌شود. مروار بافی از نظر کاربرد و ظاهر محصولات شباهت زیادی به بامبو بافی دارد؛ اما محصولات مروار بافی انعطاف کمتری دارند و مقاوم‌تر هستند. وجه تسمیه مروار از نام گونه‌ای از درختان بید است. بید مروار دارای ساقه‌های متعدد و بسیار نرم، حالت‌پذیر و با‌دوام است. 

_{منابع عکس‌ها: نامشخص، ایران هتل آنلاین، خبرگزاری فارس، radio.ir}

شهرستان آستانه اشرفیه به‌ویژه روستای تازه آباد گورکا قطب اصلی مروار بافی در استان گیلان هستند؛ البته محصولات این هنر زیبا را می‌توان در دیگر بخش‌های استان مانند بندر کیاشهر، صومعه سرا و صیغلان نیز پیدا کرد. انواع سبد میوه، ساک پیک نیک، جا نانی، جا لیوانی و غیره از جمله محصولات مروار بافی در استان گیلان هستند.

عروسک بافی

عروسک بافی یکی دیگر از صنایع دستی استان گیلان است که بیشتر در فومن و به‌خصوص در شهر ماسوله دیده می‌شود. این عروسک‌ها با کاموا، قلاب بافی می‌شوند و در واقع نسخه‌های کوچکی از مردان و زنان گیلکی با پوشش سنتی هستند.

_{عکاس سه عکس اول: اوریا محمودی. عکاس عکس چهارم: نامشخص}

بافتنی و قلاب بافی

شال‌ها و روسری‌های بزرگ بافتنی و قلاب بافی، پوشش سنتی گیلانی‌ها هستند و به‌عنوان یکی از سوغاتی‌های محبوب و پرطرفدار استان گیلان شناخته می‌شوند. شال بافی از صنایع دستی گیلان و به‌خصوص تالش و گالش به شمار می‌آید و ماده اولیه آن پشم دام است. شال‌های گیلانی توسط دستگاه شال بافی با دار افقی بافته می‌شوند.

_{عکاس: نامشخص}

در تار و پود شال‌ها به‌هیچ‌وجه از پنبه استفاده نمی‌شود. شال‌های گیلانی در برابر سرما و رطوبت نفوذناپذیر هستند و به همین دلیل اهالی مناطق کوهستانی، مناطق مرتفع و ییلاقی از آن‌ها استفاده بیشتری می‌کنند. شال بافی در دیگر استان‌های کشور از جمله کردستان نیز رایج است. بهترین و باکیفیت‌ترین شال‌های ایران را می‌توان در کوبلان در شهرستان میانه در آذربایجان شرقی تهیه کرد.

_{عکاس: نامشخص}

طرح‌ها و نقش و نگارهای آثار قلاب بافی در استان گیلان معمولا زاده تخیل بافندگان آن‌ها است؛ طرح‌هایی که نسل به نسل منتقل شده‌اند و از میان محبوب‌ترین آن‌ها می‌توان به موتیف‌های قدیمی، بته جقه، پیزلی و دایره اشاره کرد. قلاب بافی رشتی به سه گروه تقسیم می‌شود:

• قلاب بافی پارچه با نخ ابریشمی رنگی: در این روش قلاب بافی پس از ترسیم الگو انجام می‌شود.
• قلاب بافی با روش تکه دوزی: در این روش، پس از رسم الگوهای بافت ماهوت توسط هنرمند، یک بخش خاص جدا و با قطعه‌ای از رنگ دیگری جایگزین می‌شود. سپس هنرمند به ادامه قلاب بافی می‌پردازد.
• قلاب بافی ترکیب شده با روش معرق: این روش پیچیده‌ترین روش قلاب بافی رشتی است. در این روش، هنرمند تکه‌های ماهوت رنگی را روی پارچه اصلی قرار می‌دهد و لبه‌های آن‌ها را با قلاب بافی به‌هم متصل می‌کند. از جمله محصولات این هنر زیبا می‌توان به رومیزی، پارچه، ملافه تختخواب، کوسن، زیر جلدی، کیف، چمدان و پوشش کف اشاره کرد.

دستبافته‌های پشمی

_{عکاس: نامشخص}

دامداری در برخی از مناطق استان گیلان رایج است و پشم مرغوب از جمله محصولات این مناطق به شمار می‌آید. مردم این استان پشم را با دستگاه‌های ریسندگی به نخ تبدیل می‌کنند و پس از رنگ کردن، آن‌ها را در بافت لباس‌های پشمی همچون جوراب، دستکش، شال گردن و بلوز به کار می‌گیرند. ماسوله، رشت و انزلی از مراکز تولید این دستبافته‌های پشمی به شمار می‌روند.

چاروق و چموش دوزی

_{منبع عکس: ایران هتل آنلاین}

چموش، چاروق یا «چوموش» در زبان گیلکی، یک نوع پاپوش بدون پاشنه است که در استان گیلان به‌خصوص در ارتفاعات و مناطق کوهستانی (مناطقی که دامداری، شغل اصلی اهالی است) کاربرد زیادی دارد. این کفش خاص که هنر دست مردم گیلان است با پوست دباغی شده گاو درست می‌شود و یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد آن، عدم استفاده از چسب و میخ است؛ در واقع تولید این کفش تنها با هنر دوخت انجام می‌شود. پتک، سولف، دستگاه‌های برش، دوک چرمی، سوزن و قالب چوب از جمله ابزارهای ساخت چموش هستند.

چموش کفشی مخصوص است که در سرما پا را گرم و در گرما پا را خنک می‌کند. چموش شکاره یکی از انواع متداول چموش با نوک عقابی و برگشته است که بند و تسمه‌های بلند دارد و بند آن دور ساق پا بسته می‌شود. نوع دیگر چموش بدون تسمه و بند است. هنر چموش یا چاروق دوزی در فومن و به‌خصوص در ماسوله رایج است. این هنر زیبا در فهرست آثار  ملی ایران به ثبت رسیده است. چموش‌ها معمولا به‌صورت ساده و بدون رنگ تولید و توسط رنگ‌های طبیعی مانند پوست انار رنگ می‌شوند. چموش‌ها را در انتها با نخ‌های زرد، سبز و قرمز گلدوزی و تزیین می‌کنند.

_{منابع عکس‌ها: فردا نیوز،  ایلنا، kelasham.ir و خبرگزاری تسنیم}

چموش‌های مردان گیلانی معمولا با چرم بوفالو و چموش‌های زنان با چرم بز ساخته می‌شوند. شما می‌توانید چموش‌ها را در رنگ‌های متنوعی مانند سبز، سفید، کرم استخوانی، قهوه‌ای و قرمز پیدا کنید. نقوش گل «آباتار»، گردن شتر و «ماجما قوراغ»، «گل بچه» یا «خزیلی» از جمله طرح‌هایی هستند که در تزیین چموش‌ها به کار گرفته می‌شوند. جالب است بدانید که چموش پای چپ و راست ندارد.

برای تهیه چرم مورد استفاده چموش ، پوست گاو و بز را در دباغخانه به نمک آغشته می‌کنند. سپس آن را در آهک می‌خوابانند. در ادامه پرز و موی چرم جدا می‌شود و آن را در آب انار ترش می‌پزند. چرم در ادامه به‌همراه آب انار در حوض ریخته می‌شود تا رنگ بگیرد. در این مرحله چرم را روی تخت می‌اندازند، لوله می‌کنند و سپس در آب فرو می‌برند. چرم‌ها در کنار هم آویزان می‌شوند تا هوا بخورند و خشک شوند. در ادامه پوشت دوباره صاف و در آب انداخته می‌شود. سپس آن را روی تخت پهن می‌کنند و به آن ضربه می‌زنند. در انتها محصول به عمل آمده به چرم فروشان و کفاشان تحویل داده می‌شود.

چادرشب بافی

_{عکاس: نامشخص}

چادرشب، پارچه‌ای رنگارنگ و معمولا با طرح چهارخانه یا یک‌رنگ است که با دستگاه مخصوص چادرشب بافی (پاچال) به‌شکل مربعی در ابعاد دو متر در دو متر یا در عرض ۲۰ تا ۳۵ سانتی‌متر  و طول دو تا ۲٫۵ متر بافته می‌شود. الیاف استفاده شده در این پارچه مخصوص معمولا ابریشم، پشم یا پنبه است؛ البه امروزه از نخ مصنوعی نیز استفاده می‌کنند. مردم استان گیلان به‌خصوص بانوان این منطقه از چادر شب به‌عنوان کمرپیچ برای جلوگیری از نفوظ رطوبت به بدن در زمان کار در شالیزار استفاده می‌کنند. اهالی گیلان در گذشته چادر شب را برای روجهازی به نوعروسان نیز هدیه می‌دادند. چادرشب بافی در شرق گیلان به‌خصوص در رودسر و روستای قاسم آباد چابکسر رایج است. 

رنگ اصلى زمینه چادر شب‌ها معمولا قرمز است؛ البته رنگ بنفش و سبز نیز به مقدار بسیار کم در منطقه قاسم آباد دیده می‌شود. طرح‌هاى کار شده روى چادر شب هندسى هستند و رنگ‌هاى سفید، سبز، نارنجى، زرد، صورتى، آبى و قرمز در ترکیب‌هاى هماهنگ در آن استفاده می‌شوند.

_{منبع عکس: ایران هتل آنلاین، نامشخص gilishop.ir، خبرگزاری ایرنا (عکاس: مجتبی محمدی)، خبرگزاری ایرنا، خبرگزاری تسنیم (عکاس: امید رجب پور)،  golchehcarpet.com و gilishop.ir}

هنر چادرشب بافی یا لاون علاوه بر استان گیلان در دیگر شهرهای ایران مانند یزد، هرمزگان و خراسان شمالی نیز وجود دارد و در حال حاضر روستای روئین در اسفراین (خراسان شمالی) یکی از مراکز اصلی بافت چادر شب در ایران است. چادرشب‌ها در مناطق مختلف ایران از نظر طرح و رنگ مشابه هم هستند؛ اما چادرشب‌های روستای قاسم آباد گیلان به‌دلیل طرح و رنگ خاص از ارزش هنری بیشتری برخوردار هستند. جالب است بدانید که روستای قاسم آباد به‌عنوان روستای ملی چادر شب بافی شناخته می‌شود.

_{منبع عکس: golchehcarpet.com}

چادر شب شباهتی به چادر ندارد؛ اما چرا به این نام مشهور شده است؟ طبق پژوهشگران، این هنر دستی حداقل ۶۰۰ سال در ایران قدمت دارد و چون شب‌ها به‌عنوان روانداز استفاده قرار می‌گرفته به این نام معروف شده است.

گلیم بافی

_{عکاس: نامشخص}

گلیم بافی از جمله هنرهایی است که در بیشتر شهرهای ایران با طرح‌های متفاوت و الیاف گوناگون دیده می‌شود. گلیم در استان گیلان به‌عنوان زیرانداز کاربرد دارد و معمولا توسط زنان بافته می‌شود؛ البته گلیم در گذشته به‌عنوان روانداز برای حیوانات باربر، پوشاندن دیوار و فرش نیز استفاده می‌شد. گلیم از نخ‌های پشمی و پنبه‌ای بافته می‌شود و رنگ‌های استفاده شده در آن کاملا طبیعی هستند. گلیم‌های گیلانی گاهی برای جلوه بیشتر و کهنه شدن رنگ، با چای و پوست گردو شسته می‌شوند. برای پیدا کردن مرغوب‌ترین گلیم‌های ایرانی بهتر است به مناطق مرتفع استان مثل آستارا و تالش سر بزنید.

جاجیم بافی نیز از صنایع دستی استان گیلان است که مانند گلیم از پشم بافته می‌شود و تنها تفاوت آن با گلیم در نوع بافت است. جاجیم یک نوع زیرانداز دورویه بدون پرز با پارچه کمی نازک‌تر و نخ‌های رنگی‌تر به نسبت گلیم است.